Over sterke leiders, echte mannen en bully gedrag
Iedere man kent het: bully-gedrag. Dreigen. Bang maken. Elkaar afzeiken. Dissen. En zonodig: erop slaan. Het slachtoffer in elkaar trimmen. Liefst met meerderen, want dan sta je sterker. We kennen het van het schoolplein, van de sportclub, van het uitgaansleven, van het leger, van het bedrijfsleven. Homo’s kennen het. Zwarte en gekleurde mannen kennen het. Iedereen die ooit in een sociaal zwakke positie is geweest kent het. Je wordt vernederd, gekleineerd en ‘ont-mand’. Je hebt maar een paar opties: gedwee je hoofd laten hangen, terugslaan of wegwezen. Het is moeilijk om je eigen waardigheid en trots te behouden.
Voor het oog van de hele wereld zagen we ditzelfde gedrag gebeuren tussen Trump en Zelensky in hun gesprek in de Oval Office. Trump kleineerde, pestte, dreigde en vernederde de president van Oekraïne alsof het een jongen van een lagere klas was, die hij eens even goed te pakken ging nemen. En als toegift peperde hij hem in dat hij ondankbaar was, dat hij speelde met de veiligheid van zijn volk, en dat hij eigenlijk niets te zeggen had. Hij moest onderdanig zijn en zijn ‘bek houden’, want hij was een loser en had slechte kaarten. Maar dat deed Zelensky niet. Hij was verrast, probeerde te redden wat er te redden viel, maar bleef zich uitspreken. Het was vicepresident JD Vance die de voorzet gaf om de Oekraïense president te grazen te nemen. Waarna Trump het werk afmaakte. Het doet denken aan de methodes van de maffia. De ‘geweldige interessante televisie’ zoals Trump het noemde, leken een scene van gangsters die elkaar de maat nemen, waarbij Donald de Don is.
In Rusland gaan de maffioso praktijken al twee decennia een stapje verder: Als oud KGB-er weet Poetin hoe je tegenstanders uit de weg moet werken: je gooit ze uit ramen, vergiftigd ze, bedreigd hun familie of stuurt ze simpelweg naar de Siberische goelag. De enigen die overblijven zijn loyale ja-knikkers en meeheulers.
Bullies werken dan ook vaak in groepen of clans. Er is één leider, en een aantal meeheulers. In de VS zijn de meeheulers JD Vance en Musk. In Rusland zijn het de ministers Lavrov en Medvedev die Poetin flankeren. In Israël wordt bully Netanyahu bijgestaan door de ultra-rechtse ministers Ben Givr en Smotrich. Het zijn de hyena’s naast Scar. Ze knappen vaak het vuile werk op. Samen staan ze sterker. De meeheulers ontlenen hun waarde aan de bully. Hij geeft hen bescherming, aanzien en macht. En dat is mega aantrekkelijk voor deze mannen die het anders niet zouden redden.
Bullies en narcistische leiders grossieren in leugens om hun woorden kracht bij te zetten. Het doel is namelijk niet de waarheid, of eerlijkheid, maar macht. En om macht te verkrijgen of te behouden is alles geoorloofd.
Met de opkomst van Trump begon destijds een heel circus aan leugens en desinformatie: de Qanon-verhalen waren een opmaat naar een paralel universum. Wetenschap en onderzoek naar bijvoorbeeld immigranten of klimaat werden ontkend of volledig omgedraaid. Door de verwarring en onzekerheid die daarop volgde was het makkelijker om de macht te pakken. En dat was precies de strategie die Steve Bannon, Trumps strateeg, had uitgestippeld. ‘Creeër chaos en verwarring, dan kun je doen wat je wilt.’ Noem Zelensky een dictator, en niemand weet meer welke leider de waarheid spreekt, of de ware dictator is. En trap je slachtoffer na door hem te verwijten dat hij de schuldige is van de malaise, of dat hij de oorlog begonnen is, oftewel ‘Blame the victim’. De Israëlische regering is er een meester in geworden om dat te doen bij de Palestijnse bevolking.
Hannah Arendt, de joodse historica die Nazi Duitsland wist te ontvluchten tijdens de jodenvervolging, schreef ooit: ‘Voortdurend liegen is niet bedoeld om mensen de leugen te laten geloven, maar om er voor te zorgen dat niemand nog ook maar iets gelooft. Een volk dat niet langer onderscheid kan maken tussen waarheid en leugens kan eveneens geen onderscheid meer maken tussen goed en kwaad. Met zulke mensen kun je doen wat je wilt.”
In de film The Lion King is het Scar die als dictator en bully de macht grijpt. Scar betekent wond, en dat is precies wat deze mannen vertegenwoordigen. Ze zijn innerlijk gewond, en leggen de pijn bij een ander. Ze zoeken een slachtoffer uit om hun angsten, woede en onzekerheid te projecteren die ze zelf niet kunnen voelen. Ze overschreeuwen hun pijn met agressie en botheid. Ze kunnen hun ‘zachte kanten’ niet voelen, want dat zou betekenen dat ze een mietje zijn, een pussy, een loser. Huilen is taboe, net als gevoel of medeleven tonen. Het is mannelijk om hard en grof in de bek te zijn, en te laten zien dat je niet bang bent, conflict durft aan te gaan en met de vuist op tafel kunt slaan.
Toen ik ooit mannenwerk begon was dat deels omdat ik de oude manier van mannelijkheid – competitie, aftroeven, wie is de sterkste, wie heeft de grootste bek – niet fijn vond. Ik wist niet hoe ik me er toe moest verhouden. Ik twijfelde aan mijn eigen mannelijkheid, en was bang om mijn eigen kracht te gebruiken of initiatief te tonen. Kortom: Ik was bang om man te zijn. Toen ik het mannenwerk van Robert Bly tegenkwam in de VS wist ik dat het niet fout was om man te zijn, maar dat ik tot dan toe geen ander, gezond, voorbeeld van mannelijkheid had gezien. En zolang dat het geval is, ben je als man zoekende, onzeker en klamp je je vast aan het eerste beste voorbeeld van man-zijn.
Veel jonge mannen zullen in deze tijd opkijken naar brute leiders als Trump, Poetin, Modi en Netanyahu. Het zijn winners, geen losers. Ze stralen daadkracht en succes uit. Ze zijn rijk en hebben mooie vrouwen aan hun zijde. Onlangs kregen de gebroeders Tate een vrijgeleide naar de VS, op uitnodiging van Trump. Zij promoten actief dit nieuwe – oude – manbeeld: verover veel vrouwen, onderdruk ze, gebruik ze, want als (blanke) man heb je het recht de baas te zijn. Ze zijn zelf veroordeeld voor verkrachting en vrouwenhandel maar lijken daar absoluut niet wakker van te liggen. Het past in hun manbeeld. Het is deze traditionele, regressieve mannelijkheid die weer sterk in opkomst is, vooral onder jongeren. Ze lijken te verlangen naar sterke leiders, bullies die met macht en geweld hun gelijk doordrijven. Daaronder ligt een gapend gat aan onzekerheid, overwerkte emoties en onbewuste angsten. Doe ik het wel goed, ben ik Okee, word ik gezien door de vrouwen, doe ik het goed in bed, ben ik een winnaar? Kortom: ben ik een echte man?
Als er één zaak is waar de wereld aan kapot gaat is, dan is het dit: onzekere mannen die de macht grijpen, en zich een aura van machismo en schijnmannelijkheid aanmeten. Het zijn deze mannen die niet alleen hun innerlijke natuur geweld aandoen, maar met het grootste gemak de rest van de aarde en de natuur meenemen in hun ondergang en destructie. Innerlijke agressie leidt uiteindelijk tot en conflict en oorlog. De innerlijke pijn wordt verbeeldt in de gigantische ecologische crisis die we als mensheid hebben gecreëerd. En het zijn opnieuw vaak mannen die dat niet willen zien, of willen voelen. Ze bedenken allerhande smoezen, theorieën en redenen waarom het toch zeker niet aan ons ligt. Het gaat immers om geld verdienen, winst maken, beter en rijker worden. Wie de grootste heeft, is de winnaar.
Dat er zoveel smeulende brandhaarden in de wereld hebben, is grotendeels te danken aan ons mannen. Omdat we onze zaken niet op een rij hebben. Omdat we de weg naar binnen niet durven te maken. En vrouwen zullen ongetwijfeld hun eigen uitdagingen en mankementen hebben, maar het wordt meer dan tijd dat mannen hun verantwoordelijkheid nemen. Stop met de buitenkant-mannelijkheid, stop met machismo, stop met het vereren, het wegkijken en vergoelijken van bully gedrag. Wees een man. Maar dan een echte!