(en de blinde vlek van het mannelijke)
Onlangs las ik een zeer verontrustend en diep symbolisch bericht. De medische wetenschap en de biotechniek zijn binnen tien jaar in staat om zelf leven te creëren middels een gefabriceerde baarmoeder. ‘Dan hoeven vrouwen niet meer te lijden onder een zwangerschap,’ was het enthousiaste betoog van de betrokken wetenschapper. ‘Maar van wie is dan de foetus,’ vroeg de bezorgde journalist, ‘van de ouders of van het bedrijf dat de baarmoeder maakt?’ ‘Ahum, er zijn inderdaad nog wat juridische en ethische struikelblokken, maar die hebben we ongetwijfeld over 10 jaar wel opgelost,’ antwoordde de wetenschapper vol vertrouwen. Het voorbeeld toont voor mij de ultieme blinde vlek van het mannelijke en de ontkenning van het vrouwelijke.
Het was Carl Jung die de oosterse begrippen van Yin en Yang naar het Westen bracht. Hij vertaalde Yin Yang in het archetypisch vrouwelijke en het archetypisch mannelijke. Waar er voorheen louter een onderscheid was tussen mannen en vrouwen, zo kwam er opeens een ruimer begrip over mannelijke en vrouwelijke energieën, die zowel mannen als vrouwen kunnen bezitten. Het concept van deze twee energieën, deze twee polen, kan helpen om op een andere, diepgaandere, manier naar de wereld van vandaag te kijken. En op de manier waarop we omgaan met crises.
In iedere crisis schiet als eerste het mannelijke in gang: actie, daadkracht, iets ‘doen’, zoeken naar oplossingen, de schade beperken, de schuldige aanwijzen, de boef vangen. Vertaal dat naar bijvoorbeeld de Corona crisis en je ziet hoe leiders over de hele wereld een concreet actieplan in werking stelden. Hoe militairder (zoals bijv in Israël) hoe beter. De virologen, de wetenschap en de farmaceutische industrie gaven brede ondersteuning aan deze strakke aanpak. Iedereen in het gelid, iedereen een code. Hupsakee, klaar is kees. Het credo van de mannelijke aanpak.
In de oorlog in de Oekraïne hebben we de neiging om hetzelfde te doen: Ten eerste worden we geconfronteerd met een volledig uit de bocht gevlogen Russische leider, die een verpersoonlijking is geworden van ouderwets machismo en toxische mannelijkheid: militaristisch, toont zichzelf als stoere held, beschermer van het volk, is niet bang er op los te slaan cq. een volk in de pan te hakken (denk aan de Tjetsjenen, de Syriërs, de Oekraniërs) en hij duldt geen tegenspraak. (Denk aan Navalny en andere politieke tegenstanders die de mond worden gesnoerd of simpelweg uit de weg worden geruimd) Hij is de absolute patriarch, de vader die met de vuist op tafel slaat, de bully. In het wat gefeminiseerde Westen zijn we verrast dat zo iemand nog bestaat en nog een oorlog begint ook. Het lijkt alsof we naar een film uit de vorige eeuw kijken.
Oekraïne is bezig zich vrij te vechten van het vaderlijke Rusland en keert zich tot Moeder Europa. De vrijheidsstrijd brengt immense pijn en lijden met zich mee. Europa staat voor diversiteit, vrijheid, openheid, verbinding en meer vrouwelijke eigenschappen. Maar ook wij hebben nog steeds onze patriarchale trekjes, ook al zijn we ons daar minder van bewust. Zo heeft Amerika en Europa stilletjes de grens van Europa stelselmatig naar het Oosten verlegd, totdat onze wapens aan de voordeur van Rusland liggen. Onder het mom van vrijheid en democratie – want dat is zo goed voor iedereen – hebben we de neiging over culturen heen te walsen en leggen we hen onze (kapitalistische) normen en waarden op. In de volste overtuiging dat wij gelijk hebben en de andere ongelijk. Het is de arrogantie van het westers paternalisme dat de wet voorschrijft. Iets wat we eerder deden door koloniën buit te maken en vervolgens te verklaren dat we aldaar beschaving brachten. (Denk aan de Indianen in Noord en Zuid Amerika, Afrika, Australië, Midden Oosten etc..)
Het is dezelfde arrogantie waarmee de wetenschap alle andere manieren van genezen ( natuurgeneeswijzen, homeopathie, acupunctuur, Ayurveda, etc) naar het rijk der fabelen verwijst. Wij weten wat goed voor je is. Er is nog maar één manier waarop je kunt genezen, en dat is een vaccin. Iedereen die iets anders beweert wordt de mond gesnoerd, gebagatelliseerd of simpelweg verwijderd, zoals in China. Er is nog maar één waarheid, één narrative, één juiste keuze. De blinde vlek van het mannelijke. En daarmee ziet we niet dat er nog ontelbare andere waarheden zijn, andere perspectieven, andere oplossingen andere geneeswijzen of andere manieren van handelen. De stem van het vrouwelijke, die de diversiteit belichaamt, die in contact staat met de wijsheid van het lichaam, wordt stelselmatig ontkent, belachelijk gemaakt of het zwijgen op gelegd.
De manier waarop het vrouwelijke met een crisis omgaat is volledig anders: het ziet het gevaar niet in eerste instantie als vijand die verslagen moet worden, maar als een les waaruit je iets kunt leren. Het denkt inclusief, niet exclusief. De vijand is wellicht een ‘blessing in disguise’, of op zijn minst een aanwijzing dat we naar onze eigen blinde vlekken moeten kijken. In plaats van in actie te schieten, wacht het af, voelt in, mijmert en draagt ondertussen de pijn. In plaats van snelle antwoorden stelt het vragen. Wat is de betekenis hiervan? Wat gebeurt er eigenlijk? Wat hebben we hiervan te leren? Hoe kunnen we er verbinding mee maken, in plaats van het uit te schakelen of te vernietigen?
In het geval van Corona liggen die vragen nog steeds braak. We hebben ons louter gericht op de mannelijke aanpak, ook al werd die aanpak na twee jaar pandemie een soort karikatuur van zichzelf. De maatregelen werden steeds absurder en zelfdestructiever. We weigerden om met ‘onze aandacht naar binnen’ te gaan en ons af te vragen: Wat komt dit virus ons eigenlijk vertellen? Liever brachten we onze economie, onze cultuur en horeca om zeep met lockdowns.
Diezelfde vraag zouden we kunnen stellen bij de inval van Poetin. Natuurlijk, de man moet worden tegengehouden en de verschrikkelijke oorlog en inval in Oekraïne gestopt. Dat is de mannelijke reactie. Maar daarna moeten we ons eens goed op het hoofd krabben en de wezenlijke vragen stellen. Wat heeft het Westen gedaan om dit zo ver te laten komen? Was het geld dat we verdienden met gas, olie en andere zaken wellicht zo aantrekkelijk dat we onze integriteit even vergaten? Kwam het ons allemaal wel heel goed uit? Vertrouwden we als Europa teveel op papa Amerika, die de absolute hegemonie in de wereld wilde en overal wel een oorlog is begonnen in de afgelopen vijftig jaar (Vietnam, Korea, Irak, Afghanistan, Iran, de lijst is te lang om op te noemen)
Zijn we zelf niet te vergoelijkend naar deze patriarchale grootmachten en multinationals die boven ons hoofd hun (ego-) strijd voeren, hun machtspelletjes spelen en hun zakken vullen? Na de farmaceutische industrie is het nu de wapenindustrie die een astronomische bonus krijgt die in de vele biljarden loopt. Gaan we niet allemaal gezellig naar het bobsleeën en skiën kijken in Beijing terwijl we weten dat in dat land concentratiekampen vol zitten met Oeigoeren, waar medische experimenten op worden toegepast? Doen we niet allemaal mee om bedrijven als Amazon, Google, Facebook, Pfizer, Shell, wapenfabrikanten in het zadel te houden en een oogje dicht te knijpen? Zijn we in zekere zin niet allemaal medeplichtig aan de crises die momenteel als de tien plagen van Egypte over ons hoofd worden uitgestort? Bosbranden (kopen we niet allemaal hardhouten tuinmeubilair?), plastic vervuiling in de oceaan (kopen we niet allemaal plasticverpakkingen in de supermarkt?), klimaatopwarming (rijden we niet allemaal op benzine en vliegen we naar vakantiebestemmingen?) Het zijn lastige vragen die ook niet direct beantwoord hoeven worden. Maar we moeten ze wel stellen.
Het lijkt alsof de oorlog ons wakker schudt uit onze diepe, zoete welvaartsslaap. Wat hadden we het goed. En wat wisten we weinig van wat er verderop gebeurde. Liever keken we naar Netflix. Niets mis mee, maar de werkelijkheid schudt ons op hardhandige manier wakker. It’s time to wake up. Niets geen superjachten meer voor de rijken; stoppen met doorvoerhaven te zijn voor belastingparadijzen; geen Olympische spelen meer die een verkapte promotiecampagne zijn geworden voor dictaturen; geen schimmige contracten met vaccinproducenten die woekerwinsten maken; geen QR codes waarmee je straks net als in China iedereen in de gaten kunt houden; geen geldverslindende raketten meer naar Mars; geen kernenergie waarvoor we geen oplossing hebben, etc etc.
Opnieuw biedt Carl Jung ons een handvat om de werkelijkheid beter te begrijpen. Hij maakte een onderscheid tussen het bewuste en het (collectief) onderbewuste. Het bewuste is de top van de ijsberg, het onderbewuste is dat deel dat onder water ligt. Ons denken is gericht op de top, dat is het deel dat we kunnen zien, begrijpen, vatten, onderzoeken en zogenaamd aansturen. Dat is waarop de mannelijke aanpak gericht is. Maar de koers van de ijsberg wordt bepaald door de onderstroom, door het vrouwelijke, het collectief onderbewuste. Dat is het gigantische gedeelte dat onder water ligt. Het is het onzichtbare, chaotische, magische aspect van het leven waar mannen vaak bang voor zijn, omdat we niet weten wat er gebeurt. Het is niet met het denken te vatten, noch met wetenschappelijke theorieën te begrijpen of met wetten te beheersen.
We kunnen er louter contact mee krijgen door te voelen, ons te openen, het onbekende toe te laten en diep in onszelf te kijken. Dat is wellicht de enige remedie die momenteel van belang is, willen we een kans maken om al deze rampen, oorlogen, pandemieën en andere crises het hoofd te bieden.We moeten de blik naar binnen richten, ieder individueel en collectief, niet meer de schuld buiten ons zoeken of met de vinger naar anderen wijzen, maar de verantwoordelijkheid nemen voor de gigantische chaos die we samen gecreëerd hebben. We moeten naar de stem van het vrouwelijke luisteren, en onze mannelijke aanpak daar vervolgens door laten leiden. Zodra we dat doen verandert de wereld van een angstig, ongrijpbaar en ziekmakend systeem dat uit balans is, in een gigantisch avontuur dat bewustzijn heet. Niet meer door weg te kijken, maar door het leven voluit aan te gaan. Niet door mee te gaan in wilde beschuldigingen, complotverhalen of oorlogen, maar met compassie en empathie voor onszelf en anderen de koers van de toekomst mee vorm te geven. Niet door rondjes te draaien in ons hoofd op zoek naar een uitgang uit het labyrint van gedachten, maar door naar ons hart te gaan en de wetten van compassie en vergeving toe te passen.
Ik nodig u van harte uit.
Ton van der Kroon