Batman ontmaskerd
Door Ton van der Kroon
De film ‘Angels and Demons’ naar het boek van Dan Brown eindigt met de scene waarin Il Camerlengo van het Vaticaan zichzelf opoffert door met een kernbom in een helikopter te stappen en zo hoog mogelijk de lucht in te vliegen, om Rome en het Vaticaan te redden. Maar gelukkig overleeft-ie het en komt aan een parachute weer naar beneden zeilen. Met een zelfde soort scene eindigt de laatste Batmanfilm ‘The Dark Knight rises’: Batman pakt de kernbom, neemt hem mee in zijn batmobiel en vliegt er zo ver mogelijk mee de oceaan op om New York, pardon, Gotham City mee te redden.
Maar waar de Camerlengo uiteindelijk de slechterik blijkt te zijn, is Batman uiteindelijk de gevierde held. Hoewel, bij nadere beschouwing van de film beginnen er toch enige twijfels te rijzen. Want de ‘echte’ slechteriken in de film – Bane en consorten – lijken niets anders dan een uitvergrote en gewelddadige versie van ‘Occupy.’ Ze bezetten Wall Street, en vallen de rijken aan om het terug te geven aan het volk. Gelukkig herstelt Batman Law and Order, met behulp van alle politiemannen, en de criminelen die in hun oranje overall uit de gevangenis waren ontsnapt kunnen weer veilig worden opgeborgen. Die overalls.. deed dat niet verdacht veel denken aan de gevangenen van Guantánamo Bay, waar de gevaarlijkste terroristen ter wereld jarenlang veilig waren opgeborgen? Of… wacht even, waren ze nu uiteindelijk onschuldig, zoals later bleek? De hele scheidslijn tussen Goed en Kwaad in dit laatste deel van de Batman trilogie lijkt zeer mistig. Het lijkt bijna een reclame spot voor het Amerikaanse ministerie van Defensie; Fight the bad guys. Maar wie zijn nu eigenlijk de Bad Guys?? OK, in een actiefilm moet je niet te grote nuancering verwachten. Juist het heldere onderscheid tussen goed en kwaad is altijd prettig, zeker voor jongeren. Maar als er zoveel onderliggende boodschappen in de film worden verwerkt waardoor fictie en realiteit nauwelijks meer te scheiden zijn, dan wordt het allemaal behoorlijk ingewikkeld.
De scheiding tussen fictie en realiteit was toch al niet meer zo duidelijk na de vorige film waarin Heath Ledger de ‘Joker’ speelde. De Joker draaide als kwade nar alles om; goed wordt slecht, mooi wordt lelijk, licht wordt duister, de held wordt een misdadiger en vice versa. Verwarring is het ultieme kwaad. Niemand begrijpt er meer iets van dus we doen maar wat. Dat lijkt verdacht veel op de huidige politieke crisis: vanuit angst en economische onzekerheid zoeken we naarstig naar een zwart schaap, een vijand, een hoofdverdachte. Net zoals George Bush uiteindelijk Irak maar binnenviel uit wraak op de aanslagen op de Twin Towers. Al Qaida zat weliswaar in Afghanistan, een aantal duizend kilometer verderop, maar je moet toch wat.
Heath Ledger had zich zo intens ingeleefd in de rol van the Joker dat hij zelf ook de scheidslijn tussen werkelijkheid en fantasie niet meer duidelijk had. Enige tijd na de filmopnames pleegde hij zelfmoord.
Ook bij de lancering van de nieuwe film werd de grens tussen werkelijkheid en fantasie gruwelijk overtreden: Een 24-jarige medicijnenstudent schoot in het plaatsje Aurora 12 mensen neer en verwond er nog eens 59. Het moet voor de bezoekers een vervreemdende ervaring zijn geweest; je gaat naar een gewelddadige actiefilm en je zit er binnen een paar minuten midden in. Toen ik de film zelf ging zien keek ik enkele malen wat nerveus naar de deuren, en naar de Indiase man die naast ons ging zitten. Je weet tenslotte maar nooit…. En dat is nu precies wat er gebeurt door de film; op onbewust niveau wordt je angst aangewakkerd en zoek je, instinctief, naar een dader, een gevaar, een mogelijke vijand. Het zal toch niet… en vul maar in: De buurman, de Moslims, de zigeuners, Iran, de Russen, Israël, Pakistan… afijn; vijanden te over.
We zien hetzelfde in de politiek gebeuren, waarin de Partij van de Vrijheid ons dagelijks voorhoudt wie de vijand is: eerst de Moslims, nu Europa. Het is lekker schieten als het doelwit duidelijk is. Dat dacht Anders Breivik een jaar geleden ook. Voor Volk en Vaderland moet je niet te genuanceerd denken. Het is het principe waardoor hele samenlevingen weg dreigen te zinken in een groot verdeel en heers-moeras. Het kwaad toont zijn gezicht en zet ons tegen elkaar op, precies zoals de boeven in Batman trachten te doen. Ze hopen erop dat de hele mensheid zich eens lekker uitmoord.
In het ‘Padwerk’, een spirituele stroming die door Eva Pierakos werd opgezet, wordt gezegd dat het Kwaad zich toont in drie gedaantes: 1. Het opzettelijk pijn doen van iemand. 2. Het gehecht zijn aan materie en daarmee het bestaan van een spirituele dimensie ontkennen, en 3. Verwarring. In ‘The Dark Knight rises’ worden alle drie motieven uitvergroot ten tonele gevoerd, en daarmee lijkt de film een afspiegeling van deze tijd.
Met de huidige recessie en daarmee gepaard gaande angst en onzekerheid wordt de verwarring steeds groter, juist omdat we ons louter nog op het materiele richten en iedere spiritueel houvast verloren hebben. In Griekenland zie je al de eerste uitwassen; de partij ‘Gouden Dageraad’ veegt de straten van Griekenland schoon en molesteert met knokploegen de Egyptische en Turkse migranten. De eerste immigrant is inmiddels gelynched. Griekenland voor de Grieken, en daarmee is de toon gezet voor Racistisch Europa: Italië voor de Italianen, Spanje voor de Spanjaarden, Vlaanderen voor de Vlamingen, Nederland voor de Nederlanders en ga zo maar door.
Ieder voor zich, en Europa niet meer voor ons allen. De grote vraag is inmiddels: laten we Griekenland vallen? Het financiële moeras is door die (luie en corrupte!) Grieken zo diep geworden dat we ze beter los kunnen snijden van het Europese moederschip, uit angst dat we allemaal ten onder gaan. De rotte appel moet eruit, voordat de hele mand besmet raakt. Maar als we de bakermat van de Westerse beschaving laten schieten, dan heb ik een vermoeden waar het met de rest van ons heengaat: Enkele reis oceaan bodem. Want het zijn namelijk niet de Grieken die dit probleem veroorzaakt hebben, ook al leven ze wat relaxter dan de hardwerkende, in het zweet des aanschijns verdienende, noordelijke landen. Het probleem is dat ze net als de rest van ons een oor zijn aangenaaid door de banken, in dit geval Goldman Sachs. Met beloftes van gouden bergen en overname van schulden om zodoende bij de grote jongens van de euro te mogen horen, hebben ze zichzelf levenslang veroordeeld met een schuld die niet meer af te betalen is. He, dat klinkt bekend: want ook Spanje, Italië, de Verenigde Staten, ontwikkelingslanden in Afrika, Nederland etc. etc. hebben zich met torenhoge staatsschulden diep in de nesten gewerkt. Er is echter een uitweg, zo houden de ministers van financiën, bankiers en topeconomen ons voor: nog meer schulden! Want met die nieuwe schulden kun je dan de oude schulden – of eigenlijk alleen de rente daarop – aflossen, en als de economie dan weer aantrekt los je gewoon die nieuwe schulden af. Jaaaa, maak dat je grootmoeder wijs! Inmiddels heeft ieder land schuld op schuld op schuld en strompelen we door onder de steeds groeiende druk aan afbetaling van rentes. Het merendeel van ieders inkomen, ook het mijne en uwe, bestaat uit afbetaling van schulden. Tel maar uit: de hypotheekrente, inkomstenbelasting (groot deel van de belasting gaat naar aflossing van de rente op de staatschuld), BTW van 20% op alle producten, diensten etc. (idem) en dan heeft u nog de nodige privé-leningen voor de boot, de caravan, de nieuwe badkamer et cetera. Gokje: meer dan 50% van uw inkomen gaat op aan afbetaling van (individuele en collectieve) schulden. En wij maar denken dat we de rijkste en welvarendste landen zijn. Dat klopt, maar de schaduwkant is navenant. We hebben die welvaart in Europa voor het merendeel binnengehaald over de ruggen van veel andere landen en volken tijdens de kolonisatie, en vervolgens hebben we de wereld veroverd met ons financiële systeem van beurzen, kapitaalmarkten, beleggingen, opties en rating-agencies. Nu komen we er langzamerhand achter dat dat hele systeem niet veel meer dan een groot piramidespel blijkt te zijn. Het grote geld komt uiteindelijk bij de top terecht, door middel van die eindeloze stapel rente en afbetalingen. Zo werkt het spel, en wij ons maar afvragen waarom er aan de onderkant van die piramide mensen boos en opstandig worden. Daar hadden we tot nu toe niet zo’n last van – we zaten immers op het bovenste dek van de Titanic – maar nu het water ook ons aan de lippen komt te staan, beginnen we ons zorgen te maken. Hoe beschermen we onze rijkdom? Grenzen dicht, dijken sluiten en Griekenland exit.
In Batman zien we wat er gebeurt als we voor dit dilemma staan; de krachten van chaos, geweld en strijd barsten los. Hebben we de moed om voor beschaving te kiezen, zoals de Amerikaanse moraal van de film ons uiteindelijk voorhoudt? Maar als de film al niet meer helemaal zuiver het verschil tussen Goed en Kwaad weet dan wordt het lastig kiezen. Zelfs Batman twijfelt in de film aan zijn motieven; doet-ie het uit eigenbelang, om te laten zien dat-ie het nog kan of om zijn eigen onverwerkte verleden te verhalen op een ander? Batman of bad man? Angel or demon? Het wordt niet duidelijk. Hij scheidt er dan na deze derde film ook maar mee uit; the Legend Ends. Aan het eind van de film zit-ie samen met Catwoman op een terrasje in Florence alles nog eens te na te bespreken.
Maar wij? Wat moeten wij? Misschien dat die andere held soelaas biedt; in het voorfilmpje van James Bond zien we Londen, en Bond legt de essentie van de film voor ons kort en bondig uit. Ik citeer: ‘There are bad guys coming to kill us. We kill them first.’ Zo, dat is lekker simpel. Het Westen moet zich met hand en tand verdedigen tegen de naderende Vijand; de terroristen, de moslims, Al Qaida, Iran of God weet wie welke idioot. Ze hebben het allemaal op ons voorzien! Wat blijkt als je het voorfilmpje in detail bekijkt: ergens aan de skyline van Londen staat met neonletters het woord: AURORA, oftwel: ‘Gouden Dageraad.’
Ton van der Kroon is auteur van De Terugkeer van de Koning, De Zevende Poort, Boek der Liefde, Het Labyrint van de Tijd en de Mystieke Roos.