Twee weken nadat de wereld op 7 oktober wakker is geworden in shock en horror, reizen Anne en ik richting de Sinaï woestijn. ‘Moeten we wel gaan?’ vragen we ons af. Net als op sommige andere reizen voelt het alsof we recht een storm invliegen. Maar als we eenmaal in Sint Katharina zijn aangekomen – Anne met een groep vrouwen in het Katharinaklooster en ik met een groep mannen in het Bedoeinenkamp – lijkt het alsof we midden in het oog van de storm zijn beland. Intense stilte, bezieling, rust en inspiratie overvallen ons. De kracht van de woestijn. Een van de nachten gaan we de berg Sinaï op, dit keer om te bidden voor alle slachtoffers, de gedode zielen, de pijn en verdriet aan beide kanten van het conflict. Bovenop de berg van Mozes is zowel een kleine moskee, een kapel en een offersteen die doet denken aan de Joodse traditie. Hier – dicht bij de hemel – is de bron van de drie broedergodsdiensten: jodendom als de oudste broer, christendom als de jongere broer, en de islam als de jongste loot aan dezelfde stam. Zullen we elkaar ooit terug kunnen vinden in het labyrint van pijn, woede, verachting en verdeeldheid? Is er nog hoop?

Het is een intense, maar tevens prachtige tijd. Daar zitten we dan: zeven mannen in een Islamitisch bedoeienenkamp. We delen samen thee, slaapkamers, yoga, lief en leed, angsten en bespiegelingen.
In onze groep is er één joodse man uit Jeruzalem, die de moed heeft gehad om naar een Arabisch land te reizen. Zijn reis via Eilat naar de Sinai voelt als een uittocht, een exodus, dit keer in omgekeerde richting. Hij heeft ooit de keuze gemaakt het leger te verlaten en zich te richten op healing. Een keuze met grote gevolgen in deze crisis, waarin bijna alle Israëlische mannen worden opgeroepen om hun land te dienen. ‘Laat ik mijn land niet in de steek?’ vraagt hij zich af. ‘Of is dit juist mijn manier van dienen?’ Iedere ochtend wisselen we gedachten uit en nieuws over wederzijdse vrienden en familie. De verslagenheid, woede, angst en depressie is alom aanwezig. Het enige wat we kunnen doen is het stille midden bewaren in een wereld die in snel tempo uit de bocht lijkt te vliegen. Meningen en opinies, veroordelingen en beschuldigingen vliegen je op sociale media om de oren. Maar ik lees ook verbroedering, hoop, liefde en verzoening, tegen alle verwachtingen in.
Kunnen we elkaar vasthouden in de storm? Of laten we ons meesleuren door de kracht van haat, verdeeldheid, woede en wraak?

Ik denk terug aan mijn ervaringen en lessen in de afgelopen twintig jaar dat ik in het midden Oosten kwam. Er zijn diverse perspectieven over hoe de situatie zo gekomen is, afhankelijk vanuit welke kant je kijkt. Ieder lijkt een eigen variant te hebben van dezelfde geschiedenis. Dat maakt het verhaal zo complex, zo gelaagd, zo moeilijk te vatten en zo controversieel. Het liefst zouden we één waarheid kunnen vertellen. Dat maakt het makkelijk. Maar de realiteit is anders. Ieder volk, iedere religie, iedere persoon heeft een eigen interpretatie. Misschien is de kunst wel dat we meerdere interpretaties naast elkaar kunnen laten bestaan. Meerdere verhalen, meerdere volken, meerdere religies in één en het zelfde land. Niet óf-óf, maar én-én. Niet het één boven het andere, maar gelijkwaardig en naast elkaar.
Het verhaal van de Joden, én het verhaal van de Palestijnen. De pijn van de Holocaust én de pijn van de Nakba. Ons model van winnaars en verliezers, waarin we de geschiedenis vaak opdelen, gaat niet meer op. Als we uit deze ingewikkelde gordiaanse knoop willen komen zullen we uit een heel andere vaatje moeten tappen.

Éen van de perspectieven en tevens problemen in het verhaal, is het onderscheid in religie. Drie religies zien Jeruzalem als hun bron, hun oorsprong, hun basis: het christendom, het jodendom en de islam. En de scheidslijnen tussen deze drie religies hebben talloze oorlogen, genocides en moordpartijen mogelijk gemaakt. Het beste zou wellicht zijn om ze allemaal maar op te heffen, maar dan gooien we de baby met het badwater weg. Want de religie biedt juist ook een handvat tot de oplossing van het probleem. Al was het maar dat iedere religie hetzelfde motto hanteert: ‘Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet.’

ONE GOD
In de afgelopen 20 jaar dat ik door het Midden Oosten reisde, van Syrië tot Soedan, van Iran tot en met Israël, en van Jordanië tot Gaza, sprak ik met vele mensen over religie. Het is een onderwerp dat me mateloos fascineert, en ik kan er geen genoeg van krijgen om iedere tempel, moskee of synagoge te bezoeken. In de gesprekken met zowel joden, christenen als moslims ontdekte ik dat als je de drie religies naast elkaar legt, er een wonderlijk geheel ontstaat, alsof alle drie slechts een deeltje van het geheel hebben. Pas als je alledrie verenigt komt er heelheid. Of, zoals mijn joodse vriend uit Jeruzalem me vertelde: ‘God is one. De belangrijkste zin uit de hele Tora, de vijf boeken van Mozes, is: ‘Hear, O Israel: The Lord is our God, The Lord is one.” (Deuteronomy 6:4).

Het joodse volk is doordrenkt van spiritualiteit en heeft door de geschiedenis heen wellicht de grootste invloed gehad op het geloof. Het merendeel van de profeten, zowel in de Koran, de Torah en de Bijbel zijn joods. Dat vergeten we vaak voor het gemak, maar het is goed te beseffen dat mensen als Jezus, Maria en Maria Magdalena, om er maar een paar te noemen, joods waren. Maar Jezus en Maria komen ook voor in de Koran. Je zou dan ook kunnen zeggen dat alle drie de boeken min of meer hetzelfde verhaal vertellen, in drie versies.
Het doet me denken aan de film ‘The Ninth Gate’ met Johnny Depp. Hij moet drie versies van hetzelfde middeleeuwse boek vinden waarmee de duivel kan worden aangeroepen. Om God te vinden moeten we blijkbaar de Bijbel, de Koran en de Torah verenigen.
Hoe vaak heb ik niet versteld gestaan dat ik een bepaald Bijbelverhaal van vroeger – ik heb een katholieke opvoeding gehad – pas werkelijk begreep toen ik de joodse variant er van hoorde? Of extra achtergrond informatie kreeg via de Koran? Wordt het niet tijd om toe te geven dat Allah, Jahweh en God alledrie simpelweg dezelfde zijn? One God….

ONE LOVE
Ik zie de drie godsdiensten ook wel als drie aspecten van het zelfde lichaam. Het jodendom zou een representatie kunnen zijn voor het hoofd, het Christendom voor het hart en de Islam voor de heupen. Waar de joodse traditie uitblinkt in kennis, genialiteit, inzicht en spirituele wijsheid – het hoofd – zo schittert de Islam in eenvoud, overgave en verbinding met het land – de heupen -. En het Christendom staat bekend om haar aandacht en focus op het hart. Universele liefde. Broederschap en zusterschap. Verbinding. Als er iets is dat Jezus in de wereld bracht is het de kracht van liefde, compassie en vergeving. Of zoals Bob Marley zingt: ‘One love, one heart, Let’s get together and feel all right.’
Bij de christelijke kerk moet je niet bepaald bij de heupen komen, want dat draait al snel uit op seksueel misbruik, en ook het hoofd speelt een mindere rol. Als christen heb je vooral te gehoorzamen aan wat de kerk, de priester of de paus zegt. Iedere andere mening wordt niet op prijs gesteld. Bij islam ook niet.
De spiritualiteit die ik heb leren kennen via de islam is door het samen drinken van een kop thee, een simpele blik van verstandhouding en vriendschap, een prachtig gedicht of een bezoek aan iemands huis. Niets ingewikkelds, maar als westerling bijzonder weldadig.
Toen ik ooit na een zwempartij in de Middellandse Zee terug naar mijn hotel in Gaza wandelde, nodigde een vriend me uit om een kopje thee te drinken voor zijn huis. Tien meter verderop bleek echter een groepje Hamasstrijders te zitten, die ook thee dronken. Ik schrok me wezenloos, maar kon in mij natte zwembroek nergens heen. Ze knikten vriendelijk naar me en vroegen wat ik van ik Gaza vond. Er ontstond een onderhoudend gesprek, en ik moest mijn hele vijandbeeld bijstellen. Opeens zag ik deze hamasstrijders niet anders als vaders die hun kinderen willen beschermen. Wat een kopje thee al niet kan doen…
Zo heb ik in 20 jaar tijd talloze veronderstellingen, vastgeroeste beelden, stereotypen en oordelen moeten bijstellen of loslaten. Datgene dat ik vanuit mijn cultuur, mijn religie geleerd had, bleek simpelweg niet houdbaar. Joden zijn niet altijd op geld uit, Palestijnen zijn niet altijd terroristen, christenen zijn niet altijd liefdevol, en ga zo maar door. Het is de kunst om de kracht en waarde van iedere richting, cultuur en religie te zien en daardoor de liefde te kunnen voelen voor de diversiteit van onze samenleving. One love…

ONE LAND
Als Mohamed, onze gastheer van het bedoeïenenkamp in Sint Katherine, ons vanuit Sint Katharina terug naar de Rode zee brengt, zegt hij: ‘‘Mijn grootvader reisde naar Saoudi-Arabië en Syrië. In die tijd waren er geen grenzen en ook geen paspoorten. We konden vrij door het land reizen. Voor bedoeïenen is het land van God…’
Zoals het Jodendom One God inbrengt, het Christendom One love, zo brengt de Islam One land in. Het hele idee om het ‘heilige land’ op te delen, er muren dwars doorheen te bouwen, is dan ook vooral een westers, koloniaal idee. We veroveren het land, zetten er een hek omheen en zeggen dat het van ons is. Vervolgens degraderen we iedereen die niet tot onze stam behoort tot een lager soort mensen, een tweederangs volk. Dat deden de Engelsen in Zuid Afrika, de Nederlanders in Indonesië, de Amerikanen in Amerika, de Portugezen in Brazilië etc. Zo hebben we als Europeanen het grootste deel van de wereld verovert en aan onze voeten gelegd.
De Bedoeïenen, die net als veel andere inheemse volkeren als de indianen of de aboriginals ten diepste met het land verbonden zijn, snappen het idee van verovering en landbezit niet. Je bent te gast op de aarde, en het vergt samenwerking met de aarde om te kunnen overleven. Niet door de natuur te onderwerpen, haar te bezitten en haar ten gelde te maken maar door haar te eren en respectvol te beheren.
Het woord ‘holy land’ betekent niet alleen heilig land, maar ook ‘heel’ land. Het woord Holy is verwant met ‘wholeness’, ‘whole’. De stad Jeruzalem lijkt daarin het kloppend hart: De oude stad met zijn zeven poorten, en het mystieke Jeruzalem met zijn 12 poorten. Het nieuwe Jeruzalem is een mystiek symbool voor het samenbrengen van alle twaalf stammen van de mensheid, waardoor een nieuwe tijd kan aanvangen. Maar blijkbaar leven we nog in de tijd waarin we de heelheid niet kunnen zien of voelen: zowel Palestijnen als Joden vechten om het eigendom van het land, van de stad, en van het heilige der heiligen, de tempelberg.

SCHADUWKANTEN
Alle drie de aspecten van het lichaam – hoofd, hart en heupen – hebben hun eigen schaduwkanten. Het hoofd mag geniaal zijn, maar als het aangevallen wordt gedraagt het zich superieur, hooghartig en arrogant. Het vindt de energie van het hart naïef en dom, en kijkt neer op de animale emoties uit het heupgebied. Het hoofd verheft zich boven de rest, zoals het joodse volk zich het uitverkoren volk voelt.
De schaduwkant van het hart is naïviteit, ongevoeligheid en oppervlakkigheid. In plaats van een betrokken en gepassioneerde houding houdt het zich op de vlakte, en wenst vooral iedereen vrede toe. Het is een makkelijke houding, waardoor we niet werkelijk hoeven voelen.
De schaduwkant van het bekken zijn de ongepolijste emoties, rauwe agressie en brute destructie die in ieder van ons leven. Als we maar lang genoeg gepijnigd worden, en er systematisch over onze grenzen wordt gegaan, dan komen deze oerkrachten er op een negatieve manier uit. Het beest is los, zoals we met de aanslag van Hamas zagen.

Nu is deze driedeling natuurlijk uitermate stereotype, en het is goed te beseffen dat we allemaal de drie de aspecten in ons hebben zitten. Het meest interessante is dan ook om te kijken met welk aspect we het meest moeite hebben, of dat nog niet goed geïntegreerd is in ons leven. Hebben we een hekel aan superieuren, aan autoriteit, aan elites omdat we ons eigen uniciteit en autoriteit nog niet durven erkennen? Veroordelen we bruut fysiek geweld terwijl we zelf met een druk op de knop vele levens tegelijk uitschakelen? Hebben we een hekel aan het zachte kracht van het hart, omdat we liefst in de emoties van het slachtoffer willen blijven?
Het zijn vragen die ons dieper doen verbinden met de complexiteit van het verhaal en het conflict in het Midden Oosten. En het helpt ons te beseffen dat alle aspecten van het verhaal hun waarde hebben, en hun bijdrage leveren aan de oplossing.

DOOD HET BEEST
Toen ik ooit een mannengroep gaf aan 20 joodse mannen, gebruikte ik het verhaal van Theseus en de Minotaurus om inzicht te krijgen in onze eigen schaduwkanten. De Griekse mythe verhaalt over een beest – half mens, half stier – die opgesloten zit in een labyrint, gebouwd door Daedalus en zijn zoon Icarus. Het beest vreet jaarlijks vele kinderen op. De held Theseus krijgt de opdracht om het beest in het labyrint te doden. Ik vertelde de mythe aan de joodse mannen en gaf hen dezelfde opdracht: ‘Dood het beest.’ Nu waren al deze mannen trainers van mannengroepen en ze begonnen goedgemutst aan de opdracht. Maar ’s nachts om twee uur zaten ze nog steeds rond het vuur, woedend, verward en niet in staat om de oplossing te vinden. ‘Wat een rotworkshop,’ zei een van de mannen.
Het toeval wilde dat er diezelfde nacht aanvallen op Gaza waren. Toen we ervan hoorden, keek één van de mannen de kring rond en zei: ‘Opeens snap ik het. Het beest is niet buiten ons. Het zit ín ons. Het is onze angst, onze diepe existentiële overlevingsangst, de diepe pijn van de holocaust, die we projecteren op anderen.’ Zijn inzicht kwam als een schok binnen. Het was een pijnlijk inzicht, maar tegelijk zo waar. Het beschrijft wat mannen (en vrouwen) overal ter wereld doen: hun innerlijke pijn verbloemen en onderdrukken en vervolgens de vijand – de projectie van onze pijn – in een ander bestrijden. Doordat we de heelheid en onderlinge verbondenheid niet kunnen zien of voelen, handelen we vanuit woede, wrok, en innerlijke verdeeldheid.

DE VERLOSSER
Hoe kunnen we tot heelheid komen? Hoe kunnen we de afgescheiden delen in onszelf en in onze cultuur verbinden? Er is één verhaal dat alledrie de religies delen. Toen ik ooit in een oud Romeins amfitheater zat in Daraa, in het zuiden van Syrië, kwam een vader met wel tien kinderen om me heen zitten. Hij vertelde dat één van de laatste verhalen van de Koran gaat over de Mahdi, de kleinzoon van Mohammed. Als het einde der wereld nadert en alles duister wordt, komt de Mahdi terug om samen met Jezus het kwaad te verslaan. Jezus daalt via een minaret – de Jezusminaret in Damascus – weer terug op aarde.
Het betekent dat niet alleen de goden – Jahweh, Allah en God – één zijn, maar dat ook de verlossers – de islamitische Mahdi, de joodse Messiach en de christelijke Messias – één en dezelfde zijn of in ieder geval samenwerken. Het is dit archetypen van de verlosser dat bijna in iedere godsdienst voorkomt. In het boeddhisme wordt hij de ‘Boeddha Maitreya’ genoemd; in de Inkacultuur ‘Kukulkan’ en in de Azteekse cultuur ’Quetzalcoatl’, de gevederde slang; In de hindoemythologie wordt gesproken over de Terugkeer van Shiva; in de Keltische mythologie over de terugkeer van koning Arthur en Merlijn.
Zo zijn er over de hele wereld verhalen die refereren aan ‘de Terugkeer van de Koning’ wat wellicht niet zozeer duidt op een profetische terugkeer van één bepaalde figuur, maar eerder op het feit dat we weer in contact leven met ons hart. Als we als mannen gekrenkt zijn, sluiten we ons hart en nemen onze toevlucht to het hoofd of tot de onderbuik. Dat is precies het conflict dat we in de wereld en op het nieuws zien en dat momenteel wordt uitgespeeld in het Midden Oosten.

WOMEN WAGE PEACE
In veel mythologische verhalen is het de vrouw die de man weer terug brengt bij zijn hart. In het verhaal ‘De Leeuwenkoning’ is het Nala, de leeuwin, die Simba terughaalt naar zijn land om zijn troon in te nemen op ‘Priderock’. Vrouwen lijken makkelijker in verbinding te staan met het hart. Ze ervaren vaak als eerste hoe mannen hun hart hebben gesloten, en weten dat alleen de liefde hen weer terug kan brengen. De weg die mannen hebben te gaan om te ontdooien, uit hun hoofd te raken en de innerlijke oorlog te stoppen is om te luisteren naar het vrouwelijke; hetzij de uiterlijke vrouw, hetzij de innerlijke vrouw, of stem van de ziel. In Israël is sinds de oorlog in 2014 een groep vrouwen en moeders opgestaan die de mannen tot de orde roepen: Women Wage Peace. Ze eisen een vredevolle oplossing in plaats van een volgende golf van geweld, wraak en vernietiging. Het is de wijsheid van de Grootmoeders. Daarentegen zien we de mannelijke leiders aan beide kanten – de leiders van Hamas en de leiders van Israël – steevast kiezen voor de weg van verdeeldheid en strijd. Ze handelen beiden als ‘Scar’, de boze oom van Simba. Hun stem komt voort uit oud trauma, de oude wond die ze meedragen in hun hart, maar die ze niet kunnen voelen.

In dit hele conflict ligt vooral een grote taak en uitdaging voor mannen: om hun pijn niet meer door te geven aan hun partner, hun kinderen, hun buurman of aan een ander volk, maar zelf de verantwoordelijkheid te nemen voor hun trauma en te leren om de pijn te dragen. Alleen als we collectief bereid zijn onszelf te helen, en daarna die heelheid in de wereld te brengen, hebben we de mogelijkheid om de simpele waarheid te zien: dat we allemaal deel uitmaken van één familie, één ras, op één en dezelfde aarde. One God, One love, One land.

www.tonvanderkroon.com

______________________________

NB. Wil je op de hoogte blijven van mijn werk, schrijf je dan in voor de nederlandse nieuwsbrief: KLIK HIER
Voor de engelstalige nieuwsbrief: KLIK HIER