Een van de meest iconische filmscènes in de afgelopen decennia is wanneer Neo wakker wordt uit de Matrix. Hij beseft dat hij in werkelijkheid een batterij is die een artificieel leven leidt in een digitale realiteit. De wereld waarin hij dacht te leven is één groot computergestuurd programma, de Matrix. Zijn mentor, Morpheus, legt hem uit hoe het zit: “You’ve been living in a dream world, Neo. This is the world as it exists today…”
De eerste film van de trilogie kwam uit in 1999, aan de vooravond van een nieuw millennium. De film was niet alleen iconisch door zijn vormgeving en onvoorstelbare gevechtsscènes, maar hij deed ons ook op een heel nieuwe manier naar de werkelijkheid kijken. Hij opende ons als het ware de ogen voor de wereld waarin we leven. De film zelf leek de ‘red pill’.
Die rode pil van ‘awakening’ kan echter op heel verschillende niveaus worden uitgelegd. Laten we dieper kijken in de verschillende lagen die verborgen gaan in the Matrix, en, om met Morpheus te spreken ‘let’s see how deep the rabbit hole goes…’
NIVEAU EEN: VERSLAVING AAN TECHNOLOGIE
Als we om ons heen kijken zien we dat de filmische werkelijkheid van ‘The Matrix’ al diep is doorgedrongen in onze wereld. We zijn steeds afhankelijker van computers en zitten dagelijks uren aan een desktop of laptop. Met de invoering van chatGTP breekt er een heel nieuwe fase aan in het digitale tijdperk, dat nog maar net begonnen is. Artificial Intelligence neemt met groot gemak veel van ons menselijk handelen en denken over. AI schrijft sneller dan wij ooit kunnen schrijven en produceert boeken, artikelen, samenvattingen etc. Hij maakt schilderijen die niet van echt te onderscheiden zijn, schaakt beter dan de beste topschakers, en voert allerlei berekeningen uit die anders onmogelijk zouden zijn. “At some point in the early twenty-first century all of mankind was united in celebration,” vertelt Morpheus aan Neo. “We marveled at our own magnificence as we gave birth to AI.”
Door Metaverse, het moederbedrijf van Facebook, kunnen we inmiddels met een VCR-bril rondwandelen in een digitale wereld. We kunnen er huizen kopen, mensen ontmoeten, vergaderen, handelen etc. Net als in de gewone wereld. Andersom dringt de digitale wereld steeds verder binnen in de gewone realiteit: onze huizen, auto’s, koelkasten, winkels, kantoren, openbaar vervoer etc. worden steeds verder aangestuurd door digitale netwerken zoals 5G. Alles wordt ‘smart.’
Dat lijkt allemaal reuze handig en effectief. Ons geldsysteem en de beurshandel wordt al volledig aangestuurd door wereldwijde supersnelle computernetwerken. De mens lijkt pro forma nog enige controle te bezitten, maar de vraag is: is dat wel zo? Hebben we nog in de hand wat we zelf gecreëerd hebben?
We weven steeds meer een cocon om ons heen van een computergestuurde realiteit, à la The Matrix. Het beste voorbeeld is waarschijnlijk onze smartphone. Urenlang staren we ernaar, scrollen langs tijdlijnen, bekijken nieuwtjes, aanbiedingen, aandelen, berichten, betalingen, de stand van onze gezondheid, Whatsappjes, Twitterfeed, smartwatches, abonnementen etc. In de Matrix liggen mensen aangesloten op de hoofdcomputer met een plug in hun nek. Bij ons is dat niet nodig; wij zitten ingeplugd op onze mobiel. Het digitale aanbod is oneindig groot. We zijn hooked, verslaafd aan ons scherm. Kijk een keer rondom in de trein of de metro, en je weet hoe groot het probleem is. Sterker nog, terwijl je dit leest zit je te kijken op je scherm.
Neem, voor de gein, eens een minuut om om je heen te kijken. Dan zie je – en ervaar je- het verschil met het medium waardoor ik nu met je communiceer. ‘There’s a world out there, and it’s called reality.’
Blijkbaar wisselen we die fysieke realiteit met een toenemend gemak in voor een digitale, computergefabriceerde realiteit. Dat heeft de nodige gevolgen die we in eerste instantie niet door hebben. In eerste instantie vallen vooral de voordelen op. Het gemak, het comfort, de communicatiemogelijkheden, de innovatie, het plezier van het spel. The sky is the limit.
Maar na zo’n twee decennia internet en digitaal gemak beginnen ook de schaduwkanten zichtbaar te worden. We zijn steeds afhankelijker aan het worden van technologie. We creëren een dode wereld waarin de natuur, fysiek contact, menselijke vaardigheden en de ‘gewone’ werkelijkheid, steeds minder plaats innemen. Techbedrijven groeien exponentieel en krijgen steeds meer macht en bepalen de regels van het spel. Grote hoeveelheden energie en grondstoffen worden gebruikt om het systeem draaiende te houden. Uiteindelijk gaat onze internetgebruik niet alleen ten koste van de aarde, de natuur en de energiebronnen maar uiteindelijk van onszelf. Wij bestaan namelijk niet uit nulletjes en eentjes, maar uit cellen, spieren, bloed en botten. Die twee lijken vooralsnog niet in overeenstemming te zijn met elkaar, maar ook dat gaat in de toekomst veranderen. Biotechnologie en genetische technologie maken grote stappen voorwaarts. De zogenaamde Organoid Intelligence, zal op den duur AI vervangen. Organoid is zoiets als hersencellen uit een laboratorium.
Daarnaast is het binnen tien jaar al mogelijk om een foetus te laten groeien in een kunstmatige baarmoeder en haar ook geboren te laten worden. Geen moeder meer nodig. Via genetische manipulatie kunnen we daarbij de kenmerken, gelaatstrekken, talenten, IQ, en andere zaken naar willekeur aanpassen. In China zijn ze al vergevorderd met deze technologie. Voor sommige wetenschappers en consumenten is dit reuze interessant, voor anderen is het een dystopisch schrikbeeld.
Net zoals we alle oorspronkelijke geneeswijzen en natuurlijke medicijnen hebben vervangen voor wetenschappelijke methoden en kunstmatig gefabriceerde medicatie, zo vervangen we onze natuurlijke wereld voor een digital artificial reality. We zijn op de stoel van God zelf gaan zitten, zonder dat we zicht hebben op het complexe geheel. Volgens diezelfde wetenschappelijke inzichten bestaat God trouwens helemaal niet en is het vernuftig ecosysteem waarin wij een plaats hebben gekregen een evolutionair toeval. Omdat we weten dat het menselijk verstand beperkt is, lijken we maar al te blij het complexe denken te mogen overgeven aan een computer. In de illusie dat we zelf nog steeds het laatste woord zullen hebben. We leven in de illusie dat we als mensheid steeds knapper worden. We creëren onze eigen wereld, een moderne toren van Babel. En dan te bedenken dat we nog maar aan het begin staan van het digitale tijdperk…
NIVEAU 2: DE ARTIFICIËLE HOOGMOED
De boze genius in de film The Matrix is een computerprogramma dat zijn? eigen weg is gegaan en sterk menselijke vormen heeft aangenomen: Mister Smith. Liefst wil hij de mensheid uitroeien, omdat hij haar verderfelijk en onderontwikkeld vindt. “Human beings are a disease, a cancer of this planet. You are a plague, and we are the cure.”
Smith is de antagonist van Neo en vertegenwoordigt het kwaad. De filmtrilogie eindigt in een allesverwoestende eindstrijd tussen de twee.
“Why, mister Anderson, why?” vraagt Smith die maar niet snapt waarom dat zielige hoopje mens doorgaat met strijden.
“Because I have a choice,” antwoordt Neo. En dat is precies wat een computerprogramma niet lijkt te hebben. Een eigen wil, een ziel. Blijkbaar onderscheidt ons dat van de computer, waardoor we als mens eigenzinnig, complex, kwetsbaar en uniek zijn.
NIVEAU 3: DE TELOORGANG VAN DE VRIJE WIL
Maar het is juist die eigen wil die door de digitale samenleving sterk op de proef wordt gesteld. Mogen we nog zelf kiezen? Zijn we nog gerechtigdheid om zelf te beslissen over onze gezondheid, over wel of geen vaccinatie of medicatie, over wat we wel en niet mogen zeggen? Met de opgang van de digitale wereld lijkt ook de censuur steeds groter te worden, in eerste instantie om allerlei nare neveneffecten te lijf te gaan, zoals haat, terreur, porno etc. Maar wie bepaalt wat hoort en wat niet? Dat hangt van de heersende ideologie af. Als die ideologie dwingend wordt, gaat het bepalen van die scheidslijnen naadloos over in een totalitaire samenleving, waarin het systeem of de staat bepaalt wat je mag denken, schrijven of doen. Al dan niet om punten te verdienen die bepalen over welke vrijheden je nog mag beschikken, zoals nu al in het huidige China. ‘Big brother is watching you.’
Een programma als ChatGPT is daarin een goed voorbeeld. Je kunt alles laten schrijven, zolang het maar niet buiten de randvoorwaarden valt, die bepaald worden door degenen die het systeem beheren. Probeer het maar uit: schrijf een artikel via GPT dat niet overeenkomt met het heersende wetenschappelijke inzicht, en GPT zal je netjes corrigeren. Daar gaat het pioniersdenken dat voor onze evolutie zorgt. Er wordt voor je gedacht, maar er wordt ook bepaald wat je niet hoort te denken of voelen. En daarmee wordt de eigen wil, dat unieke, creatieve deel van menszijn steeds meer aan banden gelegd. Hoe dat eruitziet? Kijk naar China.
NIVEAU 4: WAKKER WORDEN UIT DE DROOM
Om wakker te worden uit deze boze droom is het van belang dat we onze eigen vrijheid weer opeisen, dat we het gevecht aangaan met een evolutie die niet overeenkomt met ons mens- en wereldbeeld, dat we strijden voor onze waarden. Opeens is democratie iets waar we weer de straat voor op moeten gaan. ‘Vrijheid is niet vanzelfsprekend’, staat er op een bronzen plaatje onderaan het monument op de Dam. We worden er in deze tijd opnieuw aan herinnerd, geconfronteerd door bijvoorbeeld de oorlog in Oekraïne. Totalitaire en (computer)gecontroleerde systemen lijken onze vrijheid, veiligheid en menselijke waardigheid te bedreigen. Het vrijwaren van menselijke vrijheid en waardigheid vergt dat we opstaan voor wat we belangrijk vinden en onze stem laten horen. Vrijheid gaat niet zonder verantwoordelijkheid. Vrede niet zonder strijd. Liefde niet zonder waarheid.
NIVEAU 5: DE ECHTE WERELD ACHTER DE MATRIX
Er is echter nog een diepere laag in de film die ons naar een heel ander niveau voert, een spiritueel niveau dat maar moeilijk met de mind te begrijpen is. The Matrix is als het ware een metafoor voor de wereld waarin we leven. Los van de toekomstvisie die de film geeft, is de basisgedachte al eeuwenoud: de mens incarneert, neemt een lichaam aan, wordt geboren in de ‘matrix’ – met andere woorden de driedimensionale realiteit die we kennen – en leeft zijn leven. Iedere spirituele stroming vertelt over de werkelijkheid die echter schuilgaat achter deze ‘schijn’wereld (Maya), en pas door spiritueel te ontwaken krijgen we daar contact mee. De Kelten noemen het ‘the other world’, de Vikingen ‘het Walhalla’, boeddhisten ‘het nirvana’, christenen ‘de hemel’, en zo heeft iedere religie of spirituele stroming een naam voor de onzichtbare werkelijkheid die schuilgaat achter deze 3D-wereld. Ons lichaam is de avatar waardoor we de ervaring van deze ‘schepping’ kunnen ervaren. “We are not physical beings having an spiritual experience, but spiritual beings having a physical experience”, zegt spiritueel goeroe Deepak Chopra.
Ontwaken geschiedt op allerlei mogelijke manieren: door middel van gebed, meditatie, yoga, plantmedicijn, dans, muziek, inzicht of studie. Er zijn duizenden doorkijkjes in onze wereld die ons eraan herinneren dat er meer is tussen hemel en aarde. In ‘Alice in Wonderland’ is het een wit konijn dat Alice meeneemt in een konijnenhol, waardoor ze in een andere realiteit terechtkomt. Een mythologische wereld waarin niets is wat het lijkt, maar waarin ze belangrijke levenslessen ondergaat. Het is wellicht niet verwonderlijk dat er vanuit de Amerikaanse overheid en de farmaceutische industrie een ‘war on drugs’ is gevoerd om bewustzijnsverruimende middelen zoals Mescaline (cactus), Psylocybine (paddestoelen) en Ahayuasca (een plant uit het oerwoud) te verbieden. Eeuwenlang zijn dat de heilige middelen geweest van inheemse volken in Noord en Zuid Amerika, waardoor ze in contact kwamen met het ‘levende web’. (Kijk voor een fascinerende en uitgebreide uitleg over psychedelica op de twee Netflix series ‘Fantastic Funghi’ en ‘Change your mind’)
In het verre Oosten gebruikten ze andere methoden tot verlichting. In India schreef Sri Shankaracharya de leer van de Advaita Vedanta op, de leer van de non-dualiteit. Er is niets buiten onszelf, alles in de wereld is een spiegel van het ‘ik’. De manier om in contact te treden met die andere, universele werkelijkheid, is dan ook om de blik niet op de wereld om ons heen te richten, maar louter naar binnen. ‘Wie ben ik?’ Daarin ligt de sleutel naar verlichting en bevrijding van de wereldse dualiteit. Het vergt dat we alle gehechtheid aan uiterlijke zaken loslaten: macht, rijkdom, aanzien, status, oordelen, ons lichaam, ons gelijk willen hebben etc. Het zijn allemaal zaken van het ego, die ons gehecht houden aan de materiële wereld. Om verlichting te bereiken moeten we inzien dat al deze zaken niets meer zijn dan echo’s van onze mind, ‘programma’s in de matrix’. Pas door dit inzicht te verwerven kunnen Neo en Trinity zich vrij bewegen, letterlijk, door de matrix.
Hetzelfde geldt voor ons. Als we kunnen zien dat de werkelijkheid zoals die zich voordoet niets anders is dan een soort kijkdoos, waar we ons via onze ogen, onze oren en andere zintuigen gewaar van worden, kunnen we het verschil zien tussen de tijdelijke, driedimensionale wereld, en de onveranderlijke en eeuwige waarheid die daarachter ligt: de wereld van de ziel. In die zin heeft het geen zin om het gevecht met de materiële wereld aan te gaan, omdat ook dat gevecht ons gevangen houdt in de dualiteit. Het houdt ons in de greep van goed en kwaad, van helden en boeven, van licht en duister.
NIVEAU 6: DE MATRIX OVERSTIJGEN
Om onthecht te worden (en de Matrix te overstijgen) dienen we uit te stijgen boven deze polariteiten en de eenheid te zien die alles omvat. Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan, want je komt er niet via een gedachtentruukje, of door de theorie maar hard genoeg te geloven. Alleen door directe ervaring en door bewustwording kun je iets ervaren van de transcendentale werkelijkheid die verscholen gaat achter en onder de uiterlijke ervaring.
Er is geen recept voor, noch een weg of een methode om er te komen. Het is iets dat je als het ware overkomt. Je kunt er louter de voorwaarden voor scheppen, en datgene leren loslaten dat het in ieder geval niét is. En soms gaat dat met strijd en overgave gepaard.
Voor Neo betekent de bevrijding uit de Matrix om zichzelf op te offeren en naar Machine city te reizen, en daar een verbond te sluiten met de machines. Hij zal de verderfelijke Mister Smith uitschakelen, in ruil voor de overleving van de mensheid. Voor ieder van ons zal het leven een eigen uitdaging in petto hebben die niemand ons kan vertellen, onze zielentaak. “Unfortunately no one can be told what the matrix is. You have to see for yourself,” zegt Morpheus. Het enige wat we kunnen doen is de aanwijzingen van ons hart opvolgen, wetende wie we wérkelijk zijn: We are the One.
———
Wil je een keer meedoen met onze programma’s, workshops of reizen, van harte welkom. Kijk daarvoor op: